“The MICROMOOG is a world of sound in a nutshell” – tak reklamowano ten model Mooga w 1975.
Słownik
A
A (Amper) – jednostka miary natężenia prądu elektrycznego.
A/V (Audio-Visual) – system wykorzystuje zarówno sygnały foniczne (audio), jak i wizyjne (wideo). Do wzmacniaczy i amplitunerów A/V można podłączyć większość z z obecnie stosowanych odtwarzających dźwięk i/lub obraz – odtwarzacz CD, magnetofon kasetowy, tuner radiowy, ale także VCR, LaserDisc, DVD itp. Zazwyczaj posiadają one także wyjścia do podłączenia zestawów głośnikowych oraz telewizora, co sprawia, że mogą sterować całym zestawem odtwarzającym.
A3D – system wraz z API realizujący modelowanie dźwięku 3D, opracowany przez firmę Aureal.
AAC (advanced audio coding) – algorytm kompresji plików dźwiękowych . Rozszerzenie nazwy pliku skompresowanego tym algorytmem.
ABR (adjustable bass reflex) – tunel bas-refleks o regulowanej długości, umożliwiający dostrojenie subwoofera w zależności od jego ustawienia w pomieszczeniu oraz preferencji słuchacza.
AC (alternating current) – prąd zmienny występujący w sieci elektrycznej. Baterie i akumulatory są źródłem prądu stałego (DC).
AC-3 – zob. Dolby Digital.
AC’97 – specyfikacja głównych założeń konstrukcyjnych i funkcjonalnych, dotycząca kart muzycznych PCI.
AC-Link – specjalna magistrala łącząca kontroler Audio PCI z układem CODEC.
ADAT (alesis digital audio tape) – cyfrowy magnetofon wielośladowy, w którym nośnikiem danych jest kaseta wideo S-VHS lub Hi-8.
aftertouch (zwany też pressure) – sposób oddziaływania na wiele różnych definiowanych przez użytkownika parametrów syntezatora MIDI w zależności od siły, z jaką palec przytrzymuje klawisz instrumentu po jego uderzeniu.
akcelerometr (accelerometer) – czujnik elektromechaniczny do pomiaru przyspieszenia. Zamocowany na membranie głośnika, rejestruje prędkość i kierunek wychyleń membrany, a następnie poprzez układ sprzężenia zwrotnego wysyła do wzmacniacza odpowiedni sygnał korygujący tak, aby przebieg fali akustycznej wytwarzanej przez był identyczny z sygnałem wejściowym.
akustyka – dział fizyki badający procesy związane z wytwarzaniem, rozchodzeniem się i odbiorem fal dźwiękowych.
aliasing – niekorzystne zjawisko zachodzące podczas próbkowania, polegające na nakładaniu na sygnał niepożądanych częstotliwości harmonicznych.
alikwoty – tony składowe dźwięku, tworzące w stosunku do tonu podstawowego (decydującego o wysokości dźwięku) postęp arytmetyczny (1:2:3:4:5…..). Wpływają w istotny sposób na barwę dźwięku.
analogowo-cyfrowy przetwornik – element dokonujący przetwarzania przebiegu sygnału analogowego na formę cyfrową.
analogowy sygnał – sygnał w postaci przebiegu ciągłego, w którym dane są przedstawiane jako wielkości fizyczne.
API (application programming interface) – dokumentacja wraz z odpowiednimi bibliotekami, umożliwiająca programiście wykorzystywanie pewnego systemu (zob. DirectX) do bydowy własnych aplikacji.
ATR (audio tape recorder) – magnetofon taśmowy, magnetofon szpulowy
ATRAC – algorytm kompresji danych dźwiękowych, używany w rejestratorach MiniDisc. Potocznie określa się tym skrótem także zestaw układów wykonujących kompresję.
B
barwa dźwięku – obecność określonych częstotliwości składowych, decydujących o brzmieniu poszczególnych instrumentów lub np. głosu ludzkiego.
bas – potoczne określenie najniższego zakresu pasma akustycznego, najczęściej do ok. 200 Hz.
bas-refleks (bass-reflex) – rodzaj obudowy zestawu głośnikowego, w której fala akustyczna wytworzona przez tylną stronę membrany głośnika niskotonowego zostaje wypromieniowana na zewnątrz poprzez otwór bas-refleks, odpowiednio dostrojony do zastosowanego głośnika. Poprawnie zaprojektowana obudowa typu bas-refleks jest bardziej efektywna oraz daje głębsze basy niż obudowa zamknięta.
bi-amping – sposób zasilania zestawu głośnikowego z dwóch wzmacniaczy mocy, gdzie jeden z nich zasila głośnik niskotonowy, drugi średnio- oraz wysokotonowy. Wymaga przystosowania wzmacniacza do bi-wiring.
bi-wiring – sposób okablowania umożliwiający podłączenie zestawu głośnikowego do jednego wzmacniacza za pomocą dwóch, często różnych kabli. Wymaga wzmacniacza, w którym są oddzielne przyłącza dla niskich i wysokich częstotliwości.
bit – najmniejsza jednostka informacji w systemie cyfrowym, reprezentowana przez wartość logiczną “0” lub “1”.
C
cache – wydzielony obszar szybkiej pamięci, przeznaczony do przechowywania szczególnie często używanych danych.
całkowite pasmo przenoszenia – zakres wartości częstotliwości, które może przetworzyć dane urządzenie elektroakustyczne.
CAV (Constant Angular Velocity) – stała prędkość kątowa zapisu i odczytu na dyskach. Przykładem dysku obracającego się ze stałą prędkością kątową jest płyta długogrająca wymagająca do poprawnego odtwarzania zapisu prędkości kątowej 33 1/3 obr./min. Innym, bardziej nowoczesnym przykładem jest dwustronna płyta laserowa o czasie odtwarzania 2 x 30 minut.
CCIR (International Radio Consultative Committee) – Międzynarodowy Radiowy Komitet Konsultacyjny. Oddział ITU (International Telecommunications Union – Międzynarodowa Unia Telekomunikacyjna), wyspecjalizowanej agencji Organizacji Narodów Zjednoczonych. Jej prace koncentrują się na ustaleniu zasad odnośnie transmisji i odbioru wszelkiego rodzaju informacji za pośrednictwem łączy radiowych, włączając w to przekaz telewizyjny i telefoniczny.
CD (compact disc)
– termin handlowy oznaczający ustalony przez firmy Sony i Phillips zapis informacji z wykorzystaniem dysku optycznego. Pozwala na zapis 74 minut dźwięku w postaci cyfrowej wraz informacjami pomocniczymi lub innych, nie-dźwiękowych informacji na dysku optycznym o średnicy 12 centymetrów. Dysk wykonany jest z wysoko przezroczystego plastyku zawierającego metalizowaną warstwę, z której odczyt następuje poprzez zmianę kąta odbicia padającego na nań promienia lasera. Płyta CD występuje także pod innymi postaciami (np. dysk 3″) lecz przeznaczone są one do zastosowań specjalnych.
– płyta kompaktowa; fabrycznie tłoczony krążek z tworzywa sztucznego, na którym zapisane są w postaci mikrowgłębień dane cyfrowe. Odczyt następuje poprzez skierowanie na powierzchnię płyty skupionej wiązki promienia laserowego. Światło, odbijając się, pada na fotodiodę, powodując generowania impulsu elektrycznego.
CD-DA (compact disc digital audio) – płyta kompaktowa zawierająca utwory audio.
CD-I (compact disc interactive) – interaktywny CD. System zapisu dźwięku w postaci cyfrowej, wideo, informacji tekstowych i grafiki w sposób interaktywny – pozwalający użytkownikowi sprawować kontrolę nad kolejnością i czasem prezentacji.
CD+MIDI – system zapisu informacji MIDI w charakterze subkodów towarzyszących zapisowi na CD.
CD-Player – zob. odtwarzacz CD.
CD-R (compact disc-recordable) – CD z możliwością zapisu informacji. Pozwala na jednokrotny zapis.
CD-Recorder – zob. nagrywarka CD-R.
CD-ROM (compact disc read-only memory) – metoda zapisu cyfrowo zakodowanych informacji wykorzystywana w technice komputerowej lub w archiwizacji danych.
CD-ROM Drive – zob. napęd CD.
CD-RW (CD-rewritable) – specjalny rodzaj płyty kompaktowej, na której dane mogą być zapisywane wielokrotnie.
CD-V (compact disc video) – system zapisu pięciu minut analogowego sygnału wideo i cyfrowego sygnału audio na pojedynczym dysku optycznym 12 cm. Odpowiednio czasy zapisu możliwe są na dyskach o średnicy 20 i 30 cm.
CE – znak-certyfikat, którym oznaczone są wyroby sprzedawane wewnątrz Unii Europejskiej. Oznacza on, że dany produkt spełnia odnośnie kompatybilności elektromagnetycznej i wymogi bezpieczeństwa określone w stosownych dokumentach przez Komisję Europejską. Zamierzeniem towarzyszącym wprowadzeniu tego znaku było zagwarantowanie poprawnej pracy danego urządzenia wewnątrz Europejskiego Regionu Ekonomicznego.
cewka głośnikowa (voice coil) – cewka z bardzo cienkiego drutu nawinięta na specjalny karkas, zamontowana z tyłu membrany głośnikowej i umieszczona w szczelinie układu magnetycznego. Na skutek działania stałego pola magnetycznego cewka (a z nią membrana) wykonują ruchy zależne od wielkości i kierunku przepływającego przez nią prądu elektrycznego. W ten sposób w głośniku następuje przemiana przebiegu elektrycznego na odpowiadający mu przebieg fali akustycznej.
charakterystyka częstotliwościowa (przenoszenia) (frequency response) – charakterystyka graficznie obrazująca sposób przetwarzania przez urządzenie sygnałów o różnych częstotliwościach. Na jej podstawie można określić również zakres przenoszonych częstotliwości określany dopuszczalną tolerancją. Np. charakterystyka przenoszenia wysokiej jakości urządzenia głośnikowego powinna się zawierać w przedziale 30 – 20000Hz ( 3dB.
chromatyczna skala – skala muzyczna składająca się z 12 półtonów.
cinch – (nazywany też wtykiem RCA Phono) typ współosiowego gniazda połączeniowego, stosowanego w technice hi-fi i wideo.
CLV (constant linear velocity) – stała prędkość liniowa. Dysk obraca się ze zmienną liczbą obrotów na sekundę, tak by utrzymać stałą prędkość odczytu wzdłuż ścieżki zawierającej dane (ścieżki posiadają kształt spiralny). Najlepszym przykładem na stosowanie stałej prędkości liniowej jest odtwarzacz CD, płyta CD Audio obraca się z prędkością od 200 do 500 obr./s (w zależności od oddalenia promienia lasera od środka płyty).
codec – kodek. Urządzenie do zmiany sygnałów z postaci analogowej na cyfrową. Wiele kodeków stosuje algorytmy kompresji danych, jak np. Dolby AC-2, ADPCM czy MPEG.
compact cassette – znormalizowany typ kasety magnetofonowej z taśmą magnetyczną, przeznaczonej do nagrań analogowych. Opracowany w firmie Philips.
crossfader – tłumik krzyżowy. Pozwala na uzyskanie płynnego przenikania między dwoma źródłami dźwięku.
CRT (cathode ray tube) – lampa elektronowa, rodzaj kineskopu używanego w konwencjonalnych telewizorach oraz niektórych projektorach wideo.
cyfrowe wejścia/wyjścia (digital inputs/outputs) – gniazda cyfrowych sygnałów audio w formie optycznej lub elektrycznej. Kable optyczne są najczęściej zakończone tzw. wtykami Toslink, natomiast do kabli elektrycznych używa się złączy współosiowych typu Cinch lub BNC.
cyfrowy (digital) – określenie oznaczające, że informacje są zapisane w postaci numerycznej, tzn. jako ciąg logicznych zer i jedynek.
cyfrowy sygnał – sygnał zapisany pod postacią serii próbek, wyznaczających swymi wartościami przebieg (amplitudę) sygnału.
cyfryzacja – zmiana postaci sygnału z cyfrowej na analogową.
częstotliwości harmoniczne – składowe widma akustycznego o częstotliwościach równych wielokrotności tonu podstawowego.
częstotliwość drgań własnych (natural resonace) – określony materiał przy pobudzeniu drganiami o pewnej częstotliwości, może wpaść w rezonans objawiający się znacznym zwiększeniem amplitudy drgań. Częstotliwość ta zależy od kształtu, wagi i sztywności materiału. W zestawach głośnikowych występują rezonanse pożądane oraz szkodliwe. Te ostatnie, to np. rezonanse elementów składowych głośnika, czy też rezonanse obudowy, które należy starać się ograniczyć do minimum.
częstotliwość graniczna (cutoff frequency) – górna lub dolna granica pasma przenoszenia urządzenia elektronicznego lub zestawu głośnikowego. Górna częstotliwość graniczna np. subwoofera – wynosi zwykle 100 – 200Hz, co oznacza, że subwoofer został zaprojektowany do odtwarzania dźwięków z zakresu poniżej tej częstotliwości.
częstotliwość podziału (crossover frequency) – częstotliwość, przy której następuje podział pasma akustycznego na zakresy odtwarzane przez poszczególne głośniki zestawu głośnikowego, np. w typowym systemie dwudrożnym częstotliwość podziału między głośnikiem nisko-średniotonowym a wysokotonowym wynosi zwykle około 3000Hz.
D
D-VHS – najnowszy format wideo VHS z cyfrowym obrazem i dźwiękiem oraz wydłużonym czasem odtwarzania.
DAB (digital audio brodcast) – cyfrowa transmisja radiowa.
DAC (D/C – digital-to-analog converter) – przetwornik cyfrowo analogowy. Urządzenie elektroniczne, które zmienia ciąg danych cyfrowych na sygnał analogowy, podlegający wzmacnianiu i używany do sterowania, np. wzmacniacza i głośników.
DAT (digital audio tape recorder) – rejestrator cyfrowy wykorzystujący jako nośnik magnetyczną taśmę w kasecie. Zapis i odczyt odbywa się przy pomocy wirujących głowic.
DAW (digital audio workstation) – cyfrowa stacja robocza audio. System sprzętowo-programowy wykorzystujący komputer jako bazę do tworzenia, edycji, zapisu i odtwarzania dźwięku w postaci cyfrowej. Medium zapisu jest twardy dysk komputera.
DCC (digital compact cassette) – cyfrowa wersja analogowego zapisu na kasecie kompaktowej opracowana przez firmę Philips. Zapis i odczyt odbywa się w sposób podobny do zwykłego magnetofonu (głowice statyczne) lecz dane są w postaci cyfrowej.
dB – 1/10 bela. Jednostka służąca do określania wzajemnego stosunku dwóch wielkości. Jednostka miary w skali logarytmicznej, np. natężenia dźwięku. Zmiana poziomu natężenia dźwięku o 6dB oznacza, że odpowiednio podwoi się on lub zmniejszy o połowę.
dB/oktawę – decybel na oktawę – współczynnik opisujący nachylenie zboczy (narastającego i opadajacego) filtrów elektronicznych. Typowe filtry mają nachylenie zboczy będące wielokrotnością liczby 6 – 6dB/oktawę (filtr pierwszego rzędu), 12dB/oktawę (filtr drugiego rzędu), itd.
DC (direct current) – prąd stały.
de-esser – specyficzny rodzaj kompresora sygnału audio, pracujący w zakresie wyższych częstotliwości (<3 kHz). Używany do redukcji sybilantów – zgłosek syczących.
dekoder (decoder) – urządzenie elektroniczne, które dokonuje konwersji jednego rodzaju sygnału w inny. Dekoder Dolby Digital może zamienić cyfrowy strumień danych w 5.1 kanałów informacji analogowej.
delay – rodzaj efektu dźwiękowego uzyskiwanego przez opóźnienie czasowe sygnału. W przypadku urządzeń elektronicznych: niewielkie opóźnienia modulowane czasowo służą do uzyskania efektów typu chorus, flanger i phaser; większe opóźnienia (>100ms) powodują uzyskanie efektu echa; pogłos otrzymuje się przez zsumowanie wielu powtórzeń sygnału o różnym czasie opóźnienia.
digtalizacja – zob. cyfryzacja
dipolarna charakterystyka kierunkowości (dipolar) – w systemach home entertainment konstrukcja dookolnego zestawu głośnikowego, w którym dwa głośniki pracują w przeciwfazie, charakteryzuje się dipolarną (ósemkową) charakterystyką kierunkowości. Taki zestaw zawieszony na ścianie wytwarza rozproszone pole dźwiękowe. Standard THX Ultra wymaga od głośników dookolnych takiej właśnie charakterystyki kierunkowości.
dithering – proces polegający na dodawaniu do sygnału cyfrowego tzw. szumu linearyzującego, którego zadaniem jest “pokrycie” szumów kwantyzacji.
DLS (downloadable sample) – system oraz rozszerzenie plików z bankami brzmień umożliwiające kartom dźwiękowym korzystanie ze zdigitalizowanych próbek próbek dźwięków umieszczonych w pamięci RAM komputera.
DMA (direct memory access) – układ (kontroler DMA) wraz z kanałami (magistralami umożliwiającymi przesyłanie danych) realizujący transfer danych z urządzenia do pamięci RAM bez udziału procesora.
Dolby 3 Stero – rzadko używana odmiana Dolby Pro Logic, bez dookolnych zestawów głośnikowych.
Dolby Digital – format cyfrowego dźwięku dookolnego, posiadający wszystkie zalety systemu cyfrowego, tzn. krystalicznie czysty dźwięk bez zniekształceń oraz szumów. W porównaniu do Dolby Pro Logic, polepszenie jakości dźwięku można prawie porównywać do przejścia z tradycyjnej płyty winylowej na CD.
Dolby Stereo – czterokanałowy (kanały – lewy, centralny, prawy i dookolny) format dźwięku dookolnego filmowych ścieżek dźwiękowych.
Dolby Surround – format dźwięku taki jak Dolby Stereo, ale stosowany w filmach oglądanych w telewizji i na wideo.
Dopplera efekt – zmiana częstotliwości odbieranej fali dźwiękowej, kiedy jej źródło i słuchacz znajdują się w ruchu względem siebie. Przy szybkim zbliżaniu się źródła słuchacz słyszy ton coraz wyższy, przy oddalaniu się – coraz niższy.
DPL – skrót od Dolby Pro Logic.
DSP (digital signal processing) – określenie cyfrowego przetwarzania sygnałów. Procesor DSP to wąsko specjalizowany układ, pośredniczący w tej obróbce. Układy te stosowane są do przetwarzania cyfrowych sygnałów fonicznych, np. są w stanie odtworzyć pole dźwiękowe takie jak w salach koncertowych, klubach jazzowych, itp. Technologia DSP jest także stosowna do odkodowywania różnych formatów dźwięku dookolnego.
DTS (digital theater system) – układ kanałów w DTS jest taki jak w Dolby Digital. Podstawowa różnica to większa rozdzielczość sygnału cyfrowego, co polepsza jakość dźwięku.
DVD (digital verstile disc) – odmiana płyty kompaktowej o znacznie zwiększonej gęstości zapisu, a co za tym idzie – pojemności. Pierwotnie płyty te miały być przeznaczone przede wszystkim do zapisu cyfrowych danych wideo, stąd też w niektórych źródłach wyst/ępuje nazwa: digital video disc. Obecnie DVD traktowane jest znacznie bardziej uniwersalnie, chociaż, oczywiście, nadal jednym z ważniejszych zastosowań jest wciąż zapis obrazu wideo. Także – potoczne określenie napędu przystosowanego do odczytu płyt DVD. W napędzie tego typu można także odczytywać zwykłe płyty CD. Jedna warstwa dysku DVD może pomieścić 4,7GB. Ponieważ płyty DVD mogą mieć dwie warstwy a ponadto być dwustronne, maksymalna pojemność wynosi 17GB.
DVD-audio – odmiana płyty z zapisanymi danymi audio. Ze względu na zwiększoną pojemność, na płycie DVD-audio można zapisywać cyfrowy dźwięk znacznie wyższej jakości niż na płycie CD.
DVD-RAM (DVD random access memory) – odmiana płyty DVD, na której można zapisywać dane. Technologicznie różni się od standardowego dysku DVD, chociaż stosowana jest podobna metoda zapisywania danych.
DVD-ROM (DVD read only memory) – płyta DVD z fabrycznie zapisanymi danymi.
dyfrakcja (diffraction) – odbicie i ugięcie fal dźwiękowych wokół ostrych krawędzi, np. obudowy zestawu głośnikowego. Najbardziej wrażliwe na odbicia oraz ugięcia są tony wysokie, co jest odbierane jako zniekształcenia i koloryzacja dźwięku.
dynamika – pojęcie określające stosunek sygnałów o najniższym i najwyższym poziomie, jakie można zapisać na danym sprzęcie i nośniku, używając konkretnej technologii. Wartość d. podawana jest w dB. W przypadku sygnału cyfrowego dynamika zależy od jakości przetworników i parametrów próbkowania.
E
EAX (environmental audio extensions) – rozszerzenie API do Microsoft Direct Sound 3D, wprowadzone przez firmę Creative.
echo – odbicie dźwięku od przeszkody, powracające do miejsca emisji dźwięku. Także – nazwa urządzenia lub procedury opóźniającej, wywołuje wrażenie pojawienia się echa poprzez odpowiednią manipulację sygnałem.
ekranowanie magnetyczne (magnetic shielding) – niezbędne we wszystkich zestawach głośnikowych ustawionych w pobliżu telewizorów. Bez tego głośniki mogą powodować znaczne zniekształcenia geometrii i koloru obrazu.
elektroakustyka – dział akustyki zajmujący się problematyką przetwarzania energii akustycznej w elektryczną i odwrotnie.
enkoder – potoczne określenie programu kompresującego dane dźwiękowe.
Environmental Audio – system pozycjonowanego dźwięku 3D, wprowadzony przez firmę Creative.
equalizer – korektor.
F
ferrofluid – ciecz ferromagnetyczna stosowana w szczelinach magnetycznych, zazwyczaj głośników wysokotonowych. Zwiększa moc głośnika, ponieważ lepiej niż powietrze odprowadza ciepło z cewki do układu magnetycznego oraz dodatkowo tłumi niepożądane rezonanse.
filtr – układ elektroniczny, obwód albo procedura w programie służące do tłumienia (odcinania) lub wzmacniania określonych częstotliwości. Filtry dzielą się na aktywne (ze wzmacniaczami) i pasywne.
filtr dolnoprzepustowy – filtr tłumiący (odcinający) częstotliwości z zakresu powyżej ustalonej częstotliwości odcięcia.
filtr górnoprzepustowy – filtr tłumiący (odcinający) częstotliwości z zakresu poniżej ustalonej częstotliwości odcięcia.
filtr pasmowy – filtr który tłumi częstotliwości powyżej i poniżej określonego pasma częstotliwości. Typowym zastosowaniem filtru pasmowego jest zwrotnica sterująca głośnikiem średniotonowym w trójdrożnym zestawie głośnikowym.
filtr przeciwszumowy – filtr służący do redukcji szumów, odcinający najwyższe pasmo akustyczne.
full duplex – specjalny tryb pracy karty dźwiękowej, umożliwiający jednoczesne odtwarzanie i nagrywanie dźwięku.
fuzz – efekt polegający na kontrolowanym przesterowaniu sygnału.
G
generator fal dźwiękowych – układ elektroniczny lub procedura w programie, służąca do wytwarzania przebiegów sygnału o różnym kształcie. Zazwyczaj stosuje się generatory fal sinusoidalnych, piłokształtnych, trójkątnych i prostokątnych, które można wzajemnie nakładać na siebie, tworząc przebiegi o zróżnicowanej charakterystyce. głośnik dynamiczny (dynamic loudspeaker) – tradycyjny głośnik składający się z układu magnetycznego, cewki i membrany.
głośnik szerokopasmowy (full-range speaker) – konstrukcja składająca się z jednego głośnika mogącego przenieść większy zakres pasma słyszalnego.
głośność – subiektywne odczucie natężenia dźwięku.
głowica – element zapisujący lub odczytujący dane z różnych typów nośników. W nośnikach z zapisem magnetycznym głowicą jest elektromagnes, w nośnikach z zapisem optycznym głowicą jest układ soczewek i źródło promieniowania laserowego.
GM (general MIDI) – specyfikacja, głównie rozkładu instrumentów oraz komend MIDI.
GS MIDI – rozszerzona specyfikacja GM (zwiększono liczbę instrumentów oraz poleceń MIDI) opracowana przez firmę Roland, wykorzystywana w kartach SB Live! oraz Direct Music.
H
HDF (high density fibreboard) – płyta o dużej gęstości stosowana w obudowach zestawów głośnikowych.
HDTV (high definition television) – najprawdopodobniej telewizja przyszłości. Charakteryzuje się obrazem o dwukrotnie wyższej rozdzielczości i innymi proporcjami boków ekranu niż obraz w tradycyjnych telewizorach.
hi-fi (high fidelity) – domowy sprzęt audio wysokiej jakości.
Home THX – standard jakości sprzętu i nagrań odtwarzanych przez sprzęt Home Entertainment. W przypadku gdy na produkcie widnieje logo “Home THX” oznacze to, że został on poddany licznym testom przez ekspertów z Lucasfilm Ltd. Obecnie istnieją dwa standardy – THX Ultra i THX Select, z których ten drugi stawia o wiele wyższe wymagania.
Hz – skrót od Hertz. Jednostka pomiaru częstotliwości czyli ilości drgań w ciągu sekundy.
I
impedancja (impedance) – rezystancja dla prądu zmiennego płynącego w obwodzie elektrycznym, mierzona ohmach. Określa np. obciążenie wzmacniacza przez głośnik.
impuls – przebieg elektryczny o bardzo krótkim czasie trwania.
input – wejście, słowo oznaczające gniazdo wejściowe – początek toru wejściowego w danym urządzeniu.
IRQ (interrupt request) – przerwanie sprzętowe.
ISA (Industry Standard Architecture) – 8 lub 16-bitowa magistrala danych stosowana głównie w komputerach XT i 286/386. Jest także wykorzystywana jako dodatkowa magistrala w systemach komputerowych PCI.
IR (infra red) – podczerwień. Modulowane fale świetlne z zakresu podczerwieni są wykorzystywane do przenoszenia sygnałów zdalnie sterujących urządzeniami elektronicznymi.
K
kabel współosiowy (coaxial cable) – składa się z przewodnika (pierwsza żyła) otoczonego materiałem izolacyjnym oraz zabezpieczonego przed wpływem zakłóceń elektromagnetycznych za pomocą metalowej osłony tzw. ekranu (druga żyła).
kanał (channel) – kompletny tor foniczny np. od mikrofonu do głośnika. W systemie stereo występują dwa niezależne kanały, natomiast w najnowszych systemach dookolnych pięć oddzielnych kanałów dźwięku cyfrowego oraz kanał subwoofera (system 5.1).
kapton (kapton) – mocny i wytrzymały na ciepło materiał, idealnie nadający się na karkas cewki dużej mocy głośnika niskotonowego.
karta dźwiękowa (muzyczna) – karta rozszerzająca do komputera PC zawierająca przetworniki i inne układy zapewniające komputerowi zdolność do zapisywania i odtwarzania dźwięku. Na kartach muzycznych zamontowany jest często także syntezator cyfrowy, pozwalający na odtwarzanie muzyki zapisanej w plikach MIDI.
kewlar (kevlar) – bardzo mocny, lekki i tłumiący rezonanse materiał syntetyczny. Nie jest tani i dlatego stosowany głównie w wyrobach, gdzie najważniejsza jest jakość, a nie cena, np. kamizelki kuloodporne, samochody wyścigowe, membrany głośników najwyższej jakości.
kierunkowość źródła (directivity) – określa własności kierunkowe źródła, czyli sposób, w jaki fale dźwiękowe rozchodzą się w pomieszczeniu. Standard Home THX wymaga, aby dźwięk z przednich zestawów głośnikowych rozprzestrzeniał się szeroko w płaszczyźnie poziomej, natomiast w płaszczyźnie pionowej na stosunkowo wąskiej powierzchni.
kodek (coder-decoder)- określenie zespołu układów lub procedur programowych kodujących i dekodujących dowolny sygnał. W kartach muzycznych: układ zawierający przede wszystkim przetworniki AC i CA oraz dodatkowo inne elementy, jak: mikser, przedwzmacniacz.
komora bezechowa (anechoic chamber) – pomieszczenie wykorzystywane do pomiarów głośników oraz mikrofonów, w którym prawie nie występują odbicia dźwięku od ścian, sufitu i podłogi. Efekt ten uzyskuje się dzięki wyłożeniu wszystkich ścian bardzo grubą warstwą materiału dobrze pochłaniającego fale akustyczne.
kompatybilność (compatibility) – stopień w jakim sprzęt, jak również programy, mogą być wykorzystane w całości lub częściowo w innych systemach. Większość komponentów systemów Home Entertainment jest kompatybilna jest kompatybilna wstecz, np. odtwarzacz DVD może odtwarzać muzykę nagraną na CD, a wzmacniacz Dolby Digital jest w stanie odkodować materiał w formacie Dolby Pro Logic.
kompresja danych – procedura polegająca na przetworzeniu danych w taki sposób, żeby usunąć ich część w celu zmniejszenia objętości pliku. Kompresja bezstratna umożliwia późniejsze odzyskanie usuniętych fragmentów, kompresja stratna polega na całkowitym usunięciu niektórych danych, jednak bez większej szkody dla integralności informacji zawartych w pliku.
kompresja sygnału – zmniejszenie dynamiki sygnału poprzez zmniejszenie najwyższych poziomów w określonym stopniu.
kompresja zakresu dynamiki (dynamic range compression) – standardowa funkcja większości procesorów Dolby Digital, umożliwiająca zwiększenie natężenia cichych sygnałów oraz zmniejszenie natężenia sygnałów bardzo głośnych. Efektem kompresji dynamiki może być np. poprawa zrozumiałości dialogów o bardzo niskim natężeniu dźwięku.
kompresor – urządzenie lub procedura w programie, wykonujące kompresję sygnału. Także: potocznie – program służący do przetworzenia danych w celu zmniejszenia ich objętości.
kontroler Audio PCI – układ zarządzający pracą karty muzycznej dla magistrali PCI.
konwersja cyfrowo-analogowa (digital-to-analogue conversion) – konwersja danych cyfrowych na analogowe sygnały audio lub wideo.
kopułka tekstylna (soft dome) – membrana w kształcie kopułki wykonana z miękkiego surowca, np. tkaniny lub odpowiednio przetworzonego materiału syntetycznego.
kopułowy głośnik wysokotonowy (dome tweeter) – głośnik wysokotonowy z membraną w kształcie kopułki. Zapewnia dźwięk bardziej linearny i szerszą charakterystykę kierunkowości niż głośniki z membranami w kształcie stożka.
korektor (equalizer) – zazwyczaj wielopasmowy obwód do korekcji barwy sygnału fonicznego.
korektor graficzny – korektor, w którym pasmo jest podzielone na równe części. Poziom w zakresie każdej z tych części regulowany jest osobnym suwakiem.
korektor fazy (phase plug) – element w kształcie stożka, zamocowany pośrodku głośnika nisko-średniotonowego. Wyrównuje charakterystykę częstotliwościową głośnika w zakresie wyższych częstotliwości. Wykonany z metalu dodatkowo doskonale odprowadza ciepło z układu magnetycznego.
korektor paragraficzny – kombinacja korektora graficznego i parametrycznego.
korektor parametryczny – korektor w którym podział pasma jest płynny i może być w szerokim zakresie zmieniany przez użytkownika.
kwantyzacja – wyrównanie pomierzonych wartości kolejnych próbek do wartości najbliższego przedziału kwantowania, a więc zaokrąglenie ich do pełnych liczb.
L
LaserDisc – pierwszy dysk optyczny powszechnego użytku opracowany na początku lat siedemdziesiątych przez firmę Philips. Na płycie o średnicy 30cm można zapisać analogowe sygnały wizyjne i cyfrowe informacje dźwiękowe. Bardzo wysoka jakość obrazu (rozdzielczość ponad 400 linii poziomych) spowodowała, że jest najpopularniejszym nośnikiem wśród entuzjastów kina domowego.
LCR – skrót od left, centre, right. Przednie zestawy głośnikowe w instalacji Home Entertainment.
Lead In Area, Lead Out Area – obszary określające początek i koniec strefy danych na CD. Takie obszary znajdują się również w przypadku płyt wielosesyjnych – na początku i końcu każdej sesji.
Legacy Sound Card – synonim określający karty muzyczne ISA lub kompatybilne z kartami Sound Blaster ISA (tak jak ma to miejsce w specyfikacji AC’97).
loudness – głośność. W niektórych wzmacniaczach audio określany jest tym słowem tzw. kontur, czyli układ elektroniczny który w momencie obniżania sumarycznego poziomu głośności zaczyna podnosić skrajne częstotliwości pasma.
M
magnes neodymowy (neodymium magnet) – magnes wykonany ze specjalnego stopu wytwarzający dziesięć razy większe pole magnetyczne niż tradycyjne magnesy ferrytowe. Jego stosowanie umożliwia skonstruowanie niedużych i bardzo efektywnych układów magnetycznych, szczególnie w głośnikach wysokotonowych.
magnetofon – urządzenie rejestrujące sygnał na taśmie magnetycznej.
magnetooptyczny dysk – nośnik, w którym stosowany jest zapis magnetyczny wspomagany wiązką promieni laserowych, ułatwiających precyzyjne pozycjonowanie głowicy i zapewniającą odpowiednią gęstość zapisu.
magnetyczny zapis – metoda zapisu informacji, polegająca na wytworzeniu na drodze indukcji w nośniku namagnesowania proporcjonalnego do chwilowej wartości zapisywanego sygnału. Odczyt polega na indukcyjnym wzbudzaniu w głowicy odczytującej prądu proporcjonalnego do zarejestrowanego namagnesowania. Technika magnetycznego zapisu dźwięku wykorzystywana jest do zapisu informacji cyfrowych (na dyskietkach, dyskach twardych i taśmach do magnetofonów DAT) oraz analogowych (na taśmach magnetofonowych).
MDF (medium density fibreboard) – płyta o średniej gęstości. Podobna do tradycyjnej płyty wiórowej, ale bardzo drobnoziarnistej i wykonana pod wysokim ciśnieniem. Bardzo wytrzymały i dobrze tłumiący rezonanse materiał na obudowy zestawów głośnikowych.
membrana (diaphragm) – część głośnika, która zamienia drgania cewki w odpowiadającą im falę akustyczną, czyli słyszalny dźwięk. Tradycyjne membrany głośnikowe są w kształcie stożka. W głośnikach wysokotonowych często występują głośniki w kształcie kopułki.
membrana bierna (passive radiator) – dodatkowy pasywny głośnik niskotonowy nie posiadający obwodu magnetycznego ani cewki. Dzięki sprzężeniu akustycznemu z głównym – aktywnym głośnikiem niskotonowym, zwiększa się wypadkowa ilość wytwarzanego basu.
MID – standard (oraz rozszerzenie nazwy) plików muzycznych, zapisanych w postaci komunikatów MIDI.
MIDI (musical instrument digital interface) – specyfikacja określająca sposób przesyłania danych dotyczących odtwarzania muzyki, komunikowania się pomiędzy urządzeniami MIDI oraz rozkład instrumentów w tzw. banku brzmień.
miernik wysterowania – VU-meter; miernik dokonujący pomiarów poziomu szczytów sygnałowych trwających minimum 10ms, umożliwiający dokładną kontrolę dynamiki sygnału.
MiniDisc – szczególny rodzaj dysku magnetooptycznego, opracowany w firmie Sony. Potocznie – rejestratory i odtwarzacze korzystające z tego nośnika.
MO – skrót określający dyski magnetooptyczne.
moc (power) – energia elektryczna, np. pochodząca ze wzmacniacza do sterowania głośnikiem. Mierzona w watach (W).
moc obciążenia (power handling capacity) – moc, jaką może wytrzymać głośnik bez powstania uszkodzeń. Zazwyczaj podaje się moc obciążenia krótko- oraz długotrwałego.
moc robocza (operating power) – moc wzmacniacza niezbędna, aby w odległości jednego metra od zestawu głośnikowego poziom ciśnienia akustycznego wynosił 96dB. Przy danym wzmacniaczu, im niższa moc robocza, tym głośniej będzie grał głośnik.
MOD, S3M, XM, IT (tzw. moduły muzyczne) – pliki zawierające ścieżki dźwiękowe wraz z bankiem brzmień, wykorzystywane przez programy typu Impuls Tracker czy Fast Tracker.
MP3 – rozszerzenie nazwy pliku z danymi skompresowanymi algorytmem MPEG Layer 3.
MPEG Layer 3 – algorytm kompresji danych dźwiękowych.
MPU-401 – układ skonstruowany specjalnie na potrzeby komputerów, umożliwiający wysyłanie i przyjmowanie komunikatów MIDI.
MS Audio 4 – algorytm kompresji danych dźwiękowych.
multimedia – ogólne określenie sprzętu, który może współpracować z kilkoma mediami, np. połączenie dźwięku z obrazem. Zazwyczaj pod pojęciem urządzenie multimedialne rozumiemy komputer wyposażony w napędy CD, DVD, karty dźwiękowe i graficzne.
N
nadpróbkowanie – dodatkowe próbkowanie sygnału pomiędzy próbkami zasadniczymi, zwiększające precyzję procesu próbkowania i ułatwiające zmniejszenie szumów kwantyzacji. Wykonywane jest poprzez poprzez obliczanie dodatkowych wartości na podstawie już istniejących.
nagranie – zapis sygnału sygnału dźwiękowego (analogowego lub cyfrowego) na jakimś nośniku, umożliwiający jego późniejsze wielokrotne odtwarzanie.
nagrywarka CD-R – urządzenie służące do zapisu danych na płytach CD-R. Z jego pomocą można także odczytać zawartość płyt CD, CD-R, a często CD-RW.
napęd CD-ROM – czytnik płyt kompaktowych, instalowany w komputerze. Na ogół może odczytywać i interpretować dane zarówno z płyt CD-ROM, CD-R, jak i CD audio.
NCC (non coloration compound) – opatentowany przez firmę Jamo materiał, składający się z mieszanki piasku kwarcowego i tłumiącego rezonanse spoiwa, zawartego pomiędzy dwoma warstwami tworzywa syntetycznego. Ścianka przednia NCC dużo skuteczniej tłumi wszelkie szkodliwe rezonanse niż płytka z cementu. Można ją dowolnie ukształtować, a jej gęstość porównywalna jest z drewnem.
NICAM (near instantaneously companded audio multiplexing) – system cyfrowego dźwięku stereo w transmisjach telewizyjnych, stosowany w większości krajów europy. Jakość dźwięku jest prawie porównywalna do CD.
O
occlusion – rodzaj powierzchni od której odbija się dźwięk (efekty odbicia od ścian wykonanych z betonu, stali, szkła, itp.)
output – wyjście, gniazdo wyjściowe, czyli koniec toru sygnału w danym urządzeniu.
oversamplig – zob. nadpróbkowanie.
P
pasmo przenoszenia – zakres częstotliwości przenoszonych i odtwarzanych przez dane urządzenie.
PCI (peripheral component interface) – 32 lub 64-bitowa lokalna magistrala danych używana głównie w komputerach opartych o procesory Pentium.
PCM (pulse code modulation) – sposób konwersji sygnału analogowego na cyfrowy i na odwrót. PCM stosowane jest w większości kart muzycznych.
płyta analogowa – płyta, na której analogowy sygnał dźwiękowy zapisany jest w specjalnym rowku wyżłobionym na powierzchni. W rowku przesuwa się igła pobudzana do drgań, które następnie są przekazywane poprzez specjalną wkładkę przetwarzającą je na sygnał elektryczny przesyłany do układów wzmacniających.
porta – potoczna nazwa wielośladowego magnetofonu analogowego, w którym nośnikiem zapisu jest standardowa kaseta compact. Magnetofony tego typu są od razu zintegrowane z konsoletą mikserską.
próbka – określenie fragmentu nagrania cyfrowego, służącego do tworzenia muzyki w syntezatorach cyfrowych lub samplerach.
próbkowanie – okresowe dokonywanie pomiaru poziomu sygnału analogowego w celu przetworzenia go na impulsowy sygnał cyfrowy.
przesterowanie – wprowadzenie urządzenia w stan uniemożliwiający liniowe przeniesienie sygnału.
przetwornik AC – układ realizujący konwersję sygnału analogowego na postać cyfrową (AC – analogowo-cyfrowy).
przetwornik CA – układ realizujący konwersję sygnału cyfrowego na analogowy (CA – cyfrowo-analogowy).
R
R-DAT (Rotary-DAT) – magnetofon cyfrowy z wirującymi głowicami. Z reguły magnetofony działające na tej zasadzie określane są jako DAT.
RIFF- zob. WAV.
ripper – anglojęzyczne określenie programu służącego do zgrywania ścieżek audio z płyt CD na inny nośnik.
rozdzielczość próbkowania – wartość wyrażona w bitach, określająca dokładność, jaką przybliżane są wartości poziomów sygnału analogowego.
S
sample – zob. próbka.
sampling – zob. próbkowanie.
S-DAT – magnetofon cyfrowy ze statycznymi głowicami, Jedynym wdrożonym rozwiązaniem magnetofonu tego typu był standard DCC firmy Philips.
Sensaura – nazwa brytyjskiej firmy oraz opracowanego przez nią systemu modelowania dźwięku 3D.
sesja (session) – w technologii nagrywania płyt CD-R określa się tą nazwą obszar ograniczony polami LIA i LOA. Płyta kompaktowa może zawierać maksymalnie 99 sesji, ale zwykle ma ich znacznie mniej. Także pobyt muzyków w studiu, podczas którego powstają nagrania.
SPDIF – specyfikacja złącza oraz sposobu przesyłania dźwięku w postaci cyfrowej.
syntezator wavetable – urządzenie (może to być układ karty muzycznej lub program) realizujące przetwarzanie rozkazów MIDI, przy czym brzmienia instrumentów syntetyzowane są z próbek dźwięków.
szum – napięcie zakłócające; zjawisko akustyczne wywołane sygnałami o nieuporządkowanych przebiegach w szerokim zakresie częstotliwości.
szum kwantowania (szum granularny) – szum powstający na skutek niedokładności przebiegu sygnału cyfrowego, wynikającej z zaokrąglenia (kwntowania) wartości próbek.
szum spoczynkowy – szum wytwarzany przez urządzenie nieobciążone, bez doprowadzonego sygnału.
ścieżka (track) – logiczna jednostka danych na płycie kompaktowej. Ścieżka może zawierać albo dane komputerowe, albo zapisany cyfrowo sygnał audio. Na płytach audio tym terminem określa się jeden utwór muzyczny.
T
TAO (track-at-once) – nagrywanie płyty CD-R audio utwór po utworze. W pewnym sensie odpowiednik nagrywania wielosesyjnego danych komputerowych.
THD (total harmonic distortion) – wskaźnik poziomu zniekształceń nieliniowych.
TOC (table of contents) – spis zawartości płyty kompaktowej, zawierający informacje o poszczególnych ścieżkach i sesjach.
Twin VQ – algorytm kompresji danych dźwiękowych.
V
VQF – rozszerzenie plików skompresowanych algorytmem Twin VQ.
W
WAV – rozszerzenie nazwy plików audio RIFF wykorzystywanych w systemie Windows, potocznie określa się tą nazwą typ plików.
wielosesyjność (multisession) – możliwość zapisania na jednym kompakcie kilku zestawów danych (tzw. sesji) w ramach różnych cykli nagrywania.
WMA – rozszerzenie nazwy plików skompresowanych algorytmem MS Audio 4.
wzmacniacz – urządzenie służące do wzmacniania mocy doprowadzonego na jego wejście sygnału.
X
XG MIDI – rozszerzona specyfikacja GM (rozszerzono liczbę instrumentów oraz poleceń MIDI) – opracowana przez firmę Yamaha.
Z
zniekształcenia liniowe – zniekształcenia wprowadzające opóźnienia fazowe lub zakłócające pierwotny kształt widma sygnału.
zniekształcenia nieliniowe – pojawiają się w sytuacji, w której dane urządzenie nie jest w stanie przetworzyć sygnału w sposób proporcjonalny, w skrajnych przypadkach doprowadzając do obcinania szczytów sygnału. Wskaźnikiem zniekształceń nieliniowych jest poziom indukujących się częstotliwości harmonicznych (zob. THD).